3.2 Natuurlike materiale

Huise van klei: mens en dier

• Termiete bou groot neste van klei wat ‘n aantal meters bo die grond uitstaan. Die klei bak hard in die son van die tropiese lande waar hierdie termiete voorkom.
• In Afrika, Sentraal-Amerika en die suidelike state van die VSA word huise vandag nog van klei gebou. Kleistene en hout vorm die struktuur van die huis. Dan word meer klei oor die raamwerk gepak en gelos om in die son droog te bak. ‘n Baie interessante feit is dat kleihuise 30% – 40% energie bespaar in areas waar die dae warm en die nagte koel is. Die klei absorbeer hitte gedurende die dag en stel dit vry in die nag; dus word ‘n gemaklike temperatuur in die huis ervaar.
• Sekere voëls maak ook gebruik van klei om hul neste te bou.

Opdrag 2:

Soek inligting en gee skriftelike terugvoering oor ‘n voël wat klei gebruik om sy nes te bou.

1. Soort voël:
2. In watter land kom hierdie voëlspesie voor?

3. Waar bou die voël sy nes?

4. Maak ‘n eenvoudige skets van die: a) voël

b) nes

1. Watter voordele bied die klei-nes?

Totaal: 10

3. Metale

Uit al die groepe materiale wat gebruik word om goed te maak, is metale een van die belangrikste. Daar is bepaalde funksies waarvoor slegs metaal gebruik kan word. In sulke gevalle kan geen ander materiaal as plaasvervanger gebruik word nie. Kyk om jou heen en sien hoe jou lewe van soggens vroeg tot saans laat van metale afhanklik is. Dink maar net aan vervoer en boerdery-implemente. Die eerste metaalvoorwerpe het reeds 9500 v.C. bestaan: goud, silwer, koper en yster.

Metale kan aan hul voorkoms herken word:

Metaalvoorwerpe blink gewoonlik.

Metale is goeie geleiers van hitte en elektrisiteit.

Baie is geskik vir die produksie van klank. Dit lui byvoorbeeld as jy daarteen slaan. Kerkklokke word van brons gemaak.

Metale kan in enige vorm gegiet word. Lood is ‘n metaal wat sag en buigbaar is. Velle lood is veral vroeër op dakke gebruik, veral die dakke van kerke en skole.

Staal is ‘n mengsel van yster en ander bestanddele. Munte is ook van ’n metaalmengsel gemaak.

Interessante feite:

Die boom van ‘n kastrol moet ‘n goeie geleier van hitte wees.

Nie alle metale is geskik vir die kook van kos nie.

Gegote yster, vlekvrye staal, aluminium, staal en koper word vir die vervaardiging van kastrolle gebruik.

As staal in die reën gelos word, sal dit roes. Water en suurstof in die lug het ‘n uitwerking op die yster in die staal om ‘n nuwe stof te vorm, naamlik roes.

Assessering

LU 1

WETENSKAPLIKE ONDERSOEK Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer, en om binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te ondersoek en probleme op te los.

Dit is duidelik wanneer die leerder:

1.1 ondersoeke beplan;

1.2 ondersoeke uitvoer en data versamel;

1.3 data evalueer en bevindinge kommunikeer.

LU 3

WETENSKAP, DIE SAMELEWING EN DIE OMGEWING Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon .

Dit is duidelik wanneer die leerder

3.1 wetenskap en tegnologie in die konteks van geskiedenis en inheemse kennis verstaan: identifiseer wyses waarop produkte en tegnologieë uit ander tye en kulture aangepas is;

3.2 die impak van wetenskap en tegnologie verstaan: identifiseer die positiewe en negatiewe effekte van wetenskaplike ontwikkelinge of tegnologiese produkte op mense se lewenskwaliteit en/of die omgewing.

Memorandum

Navorsing

Opdrag 1:

Vrae:

1. Die pot kan water hou.
2. Die ruimte tussen die deeltjies klei is nou so klein omdat dit drooggebak is, dat dit nie meer water deurlaat nie.
3. ja
4. Bakke vir oonde Blompotte

Tuinpotte

Breekgoed – borde, koppies, ens.

1. Om huise te bou.

Om kleipotte te maak vir water, ens.

Opdrag 2:

Navorsing: voël, bv. swaeltjies (sien assesseringsrubriek)

Roes: water + suurstof = roes